Trenger hjelp til retning av sidemålsstil

[sebjen]

Det moderne gjennombrotet

Vi reknar ”Det moderne gjennombrotet”, som ein periode mellom 1850 og 1890. Gjennombrotet kom som ei følgje av at romantikken og poetisk realisme, blei avløyste av realismen og naturalismen. I denne perioden hadde Noreg sitt rikaste kulturliv. Vi fostra mange kjende forfattarar og kunstnarar. Nokre av dei gav ut eigne blader og tidsskrifter, og dei fleste av dei var aktive i kultur og samfunnsdebattar. Vi fekk òg to nye sjangrar - dramatisk og episk dikting, sjangrar som dominerte det første tiåret etter 1850.

Samfunnet gjekk gjennom endringar omtrent på alle område innanfor samfunnslivet, og grunnane til det var mange. Vi fekk ein stor folkeauke i byane, og folk flytta dit for å søkje løna industriarbeid. I tillegg blei folk meir sosiale, og det blei arrangerte møte der ein diskuterte aktuelle samfunnsspørsmål. Underhaldningsbransjen fekk eigne institusjonar, i form av eigne kinoar og teater. Det blei enklare for folk å starte eigne forretningar og bedrifter, kvinnene byrja å kjempe for politiske rettar, og skulegangen blei betre. Dette toppa seg i 1870-åra. Mange reknar derfor at ”Det moderne gjennombrotet”, som også blir kalla den kritiske realismen, ikkje starta før då.

”Det moderne gjennombrotet” blei på mange måtar innleidd av den danske litteraturkritikaren Georg Brandes. Han var oppteken av sjølvstendig tenking, og meinte at vi måtte setje problema under debatt. Foredraga hans blei berømte, og mange av dei store forfattarane våre blei påverka av han.

Forfattarane under den tida var sterkt påverka av vitskapen, dei var realistar, men det oppstod eit skilje mellom forfattarane når det gjaldt spørsmålet om mennesket kunne påverke sine eigne liv. Etter kvart fekk vi difor ei ny retning innanfor realismen, som blir kalla naturalismen. Han oppstod som ein reaksjon på realismen, men dei hadde òg ulikskapar.

Den største skilnaden mellom realismen og naturalismen er at, medan realistane hevda at det fanst håp for mennesket, var naturalistane langt meir negative. Realistane hevda at mennesket var fritt. Mennesket kunne handle slik det sjølv ønskte, og gripe inn i sitt eige liv. Naturalistane, på den andre sida, meinte at menneskelivet var prega av arv og miljø, og at det fanst lite som individet kunne forandre. Det var samfunnet det var noko gale med, og mennesket kunne ikkje haldast skyldig for handlingane sine. Denne retninga er langt meir pessimistisk.

Dei to retningane hadde òg somme ulikskapar når det kom til skrivemåte. Likevel hadde dei det viktigaste sams: både naturalismen og realismen var samfunnskritiske. Dei tok eit oppgjer med romantikken, og avslørte naud og urett. Amalie Skram, Jonas Lie og Arne Garborg var alle naturalistar, medan nokre av realistane var Bjørnstjerne Bjørnson, Henrik Ibsen, Alexander Kielland og Camilla Collet.

”…nutildags må han [forfatteren] frem med sannheten, og sannheten er nærgående; den beveger, den irriterer. Det er forfatterens kall, hans store, sjønne – og vanskelige kall…”

Dette skreiv Camilla Collett allereie i 1864, over 10 år før den kritiske realismen slo gjennom. Camilla var altså tidlegast ute med dette nye ”kallet” i diktinga. Mange forfattarar lét seg inspirere, noko som førte til at Collet si dikting slo igjennom for fullt.

Camilla Collett gifte seg med Jonas Collett, som var positiv til diktinga hennar. ”Amtmannens Døttre” frå 1855 er hovudverket hennar, og er ei kjærleikssoge der forboden kjærleik er temaet. Romanen handlar om kvinner som blir pressa inn i ulykkelege ekteskap. Vidare blir denne romanen rekna som vår første tendensroman.

Bjørnstjerne Bjørnson skreiv i 1872 ein artikkel om at alle hadde som plikt å arbeide for sann fridom, noko som var ein dristig og moderne tanke. Tre år seinare gav Bjørnson ut skodespelet ”En Fallit” og ”Redaktøren”. I ”En Fallit” tok han opp dårleg forretningsmoral, medan i ”Redaktøren” gjekk han til åtak på dårleg forretningsmoral. Desse verka fekk Brandes til å juble, og den realistiske samtidsdiktinga var i gong.

Bjørnson oppfordra Jonas Lie til å skrive, og Lie var faktisk den mest lesne forfattaren i 1880 og 1890-åra. Lie var i utgangspunktet ikkje politisk aktiv, men etter kvart blei han meir radikal. Han skildra kvinneoppsedinga i ”Familien paa Gilje” (1882) og ”Kommandørens Døttre” (1886). Lie skreiv om naturalismen, i ”Livsslaven”, og om psykologisk tenking, blant anna i romanen ”Et Samliv” (1887).

 

Henrik Ibsen er ein annan forfattar som sat djupe spor etter seg. I 1877 gav han ut ”Samfundets Støtter”, som var inspirert av Bjørnsons ”En Fallitt”. Skodespelet er basert på svindel, korrupsjon og spekulasjonar. Desse temaa er enda meir tydelege i ”En Folkefiende” (1882). Skodespelet ”Et dukkehjem” (1879) fekk enda større oppsikt, og det over heile Europa. Her skreiv han om posisjonen til kvinner i samfunnet. Likevel var ”Et dukkehjem” berre ein forsmak på det som skulle komme. ”Gjengangere” (1881) var nemleg også eit stykke om kvinneundertrykkinga, der dristige tema som utruskap blei tekne opp. Det var dette verket som gav Ibsen mest oppsikt.

Alexander Kielland skreiv om svik, blant anna i novella ”En godt samvett”. Han meinte at overklassen ikkje hadde sympati eller samvett med dei fattige. Han ville avsløre hykleri og sosial urett, og novellene og romanane hans har gjort han til ein av dei store forfattarane våre.

Bjørnson, Ibsen, Kielland og Lie utgjer ”dei fire store”, men det var også mange andre forfattarar som bidrog til gjennombrotet. Arne Garborg var ein av dei. Han var kritisk til kyrkja og til politikken. Han var samfunnsengasjert, og spesielt interessert i debatten om moral, som romanane ”Mannfolk”, ”Hjaa ho Mor” og ”Trætte Mænd” viser. Amalie Skram skreiv òg om dette temaet. Debuten hennar, ”Constance Ring” (1885) handlar om kvinner og seksualitet. Skram kritiserte også handsaminga av pasientar på psykiatriske sjukehus.

Gjennom aviser og tidsskrifter blei lesedugleikane betre, og folk blei meir opplyste. Vi fekk fleire bøker og kulturinstitusjonar, som bibliotek og teater. Endringane i samfunnet på den tida var store. Mange faktorar utløyste ”Det moderne gjennombrottet”, og forfattarar og kunstnarar viste at enkeltmennesket òg kunne utgjere ein skilnad.

Endret 29. mai 2011 av sebjen

[mosleth]

Vi reknar ”Det moderne gjennombrotet”, som ein periode mellom 1850 og 1890. Gjennombrotet kom som ei følgje av at romantikken og poetisk realisme, blei avløyste av realismen og naturalismen. I denne perioden hadde Noreg sitt rikaste kulturliv. Vi fostra mange kjende forfattarar og kunstnarar. Nokre av dei gav ut eigne blad og tidsskrifter, og dei fleste av dei var aktive i kultur og samfunnsdebattar. Vi fekk òg to nye sjangrar - dramatisk og episk dikting, sjangrar som dominerte det første tiåret etter 1850.

 

Samfunnet gjekk gjennom endringar omtrent på alle område innanfor samfunnslivet, og grunnane til det var mange. Vi fekk ein stor folkeauke i byane, og folk flytta dit for å søkje løna industriarbeid. I tillegg blei folk meir sosiale, og det blei arrangerte møte der ein diskuterte aktuelle samfunnsspørsmål. Underhaldningsbransjen fekk eigne institusjonar, i form av eigne kinoar og teater. Det blei enklare for folk å starte eigne forretningar og bedrifter, kvinnene byrja å kjempe for politiske rettar, og skulegangen og transporten blei betre. Dette toppa seg i 1870-åra. Mange reknar derfor at ”Det moderne gjennombrotet”, som også blir kalla den kritiske realismen, ikkje starta før då.

 

”Det moderne gjennombrotet” blei på mange måtar innleidd av den danske litteraturkritikaren Georg Brandes. Han var oppteken av sjølvstendig tenking, og meinte at vi måtte setje problema under debatt. Foredraga hans blei berømte, og mange av dei store forfattarane våre blei påverka av han.

 

Forfattarane under den tida var sterkt påverka av vitskapen, dei var realistar. Men det oppstod eit skilje mellom forfattarane når det gjaldt spørsmålet om mennesket kunne påverke sine eigne liv. Etter kvart fekk vi difor ei ny retning innanfor realismen, som blir kalla naturalismen. Han oppstod som ein reaksjon på realismen, men dei hadde òg ulikskapar.

Den største skilnaden mellom realismen og naturalismen er at, medan realistane hevda at det fanst von for mennesket, var naturalistane langt meir negative. Realistane hevda at mennesket var fritt. Mennesket kunne handle slik det sjølv ønskte, og gripe inn i sitt eige liv.

 

Naturalistane, på den andre sida, meinte at menneskelivet var prega av arv og miljø, og at det fanst lite som individet kunne forandre. Det var samfunnet det var noko gale med, og mennesket kunne ikkje haldast skyldig for handlingane sine. Denne retninga er langt meir pessimistisk.

Dei to retningane hadde òg somme ulikskapar når det kom til skrivemåte. Likevel hadde dei det viktigaste sams: både naturalismen og realismen var samfunnskritiske. Dei tok eit oppgjer med romantikken, og avslørte naud og urett. Amalie Skram, Jonas Lie og Arne Garborg var alle naturalistar, medan nokre av realistane var Bjørnstjerne Bjørnson, Henrik Ibsen, Alexander Kielland og Camilla Collet.

 

”…no til dags må han [forfattaren] fram med sanninga, og sanninga er nærgåande; ho flytter, ho irriterer. Det er kallet til forfattaren, hans store, vene - og vanskelege kall…”

Dette skreiv Camilla Collett allereie i 1864, over 10 år før den kritiske realismen slo gjennom. Camilla var altså tidlegast ute med dette nye ”kallet” i diktinga. Mange forfattarar lét seg inspirere, noko som førte til at Collet si dikting slo igjennom for fullt.

 

Camilla Collett gifte seg med Jonas Collett, som var positiv til diktinga hennar. ”Amtmannens Døttre” frå 1855 er hovudverket hennar, og er ei kjærleikssoge der forboden kjærleik er temaet. Romanen handlar om kvinner som blir pressa inn i ulykkelege ekteskap. Vidare blir denne romanen rekna som vår første tendensroman.

 

Bjørnstjerne Bjørnson skreiv i 1872 ein artikkel om at alle hadde som plikt å arbeide for sann fridom, noko som var ein dristig og moderne tanke. Tre år seinare gav Bjørnson ut skodespelet ”En Fallit” og ”Redaktøren”. I ”En Fallit” tok han opp dårleg forretningsmoral, medan i ”Redaktøren” gjekk han til åtak på dårleg forretningsmoral. Desse verka fekk Brandes til å juble, og den realistiske samtidsdiktinga var i gong.

 

Bjørnson oppfordra Jonas Lie til å skrive, og Lie var faktisk den mest lesne forfattaren i 1880 og 1890-åra. Lie var i utgangspunktet ikkje politisk aktiv, men etter kvart blei han meir radikal. Han skildra kvinneoppsedinga i ”Familien paa Gilje” (1882) og ”Kommandørens Døttre” (1886). Lie skreiv om naturalismen, i ”Livsslaven”, og om psykologisk tenking, blant anna i romanen ”Et Samliv” (1887).

 

Henrik Ibsen er ein annan forfattar som sat djupe spor etter seg. I 1877 gav han ut ”Samfundets Støtter”, som var inspirert av Bjørnsons ”En Fallitt”. Skodespelet er basert på svindel, korrupsjon og spekulasjonar. Desse temaa er enda meir tydelege i ”En Folkefiende” (1882). Skodespelet ”Et dukkehjem” (1879) fekk enda større oppsikt, og det over heile Europa. Her skreiv han om posisjonen til kvinner i samfunnet. Likevel var ”Et dukkehjem” berre ein forsmak på det som skulle komme. ”Gjengangere” (1881) var nemleg også eit stykke om kvinneundertrykkinga, der dristige tema som utruskap blei tekne opp. Det var dette verket som gav Ibsen mest oppsikt.

 

Alexander Kielland skreiv om svik, blant anna i novella ”En godt samvett”. Han meinte at overklassen ikkje hadde sympati eller samvett med dei fattige. Han ville avsløre hykleri og sosial urett, og novellene og romanane hans har gjort han til ein av dei store forfattarane våre.

 

Bjørnson, Ibsen, Kielland og Lie utgjer ”dei fire store”, men det var også mange andre forfattarar som bidrog til gjennombrotet. Arne Garborg var ein av dei. Han var kritisk til kyrkja og til politikken. Han var samfunnsengasjert, og spesielt interessert i debatten om moral, som romanane ”Mannfolk”, ”Hjaa ho Mor” og ”Trætte Mænd” viser. Amalie Skram skreiv òg om dette temaet. Debuten hennar, ”Constance Ring” (1885) handlar om kvinner og seksualitet. Skram kritiserte også handsaminga av pasientar på psykiatriske sjukehus.

 

Gjennom aviser og tidsskrifter blei lesedugleikane betre, og folk blei meir opplyste. Vi fekk fleire bøker og kulturinstitusjonar, som bibliotek og teater. Endringane i samfunnet på den tida var store. Mange faktorar utløyste ”Det moderne gjennombrottet”, og forfattarar og kunstnarar viste at enkeltmennesket òg kunne utgjere ein skilnad.

 

Eg er ganske viss på at teksten din er køyrt gjennom eit omsetjingsprogram; det er iallfall fleire ting her som tyder på det. Om du har brukt eit slikt, må du hugsa på at titlar og sitat på bokmål/riksmål skal stå som dei er. Dei skal ikkje omsetjast; det ser bare litt dumt ut og kan vekkja mistanke om at du har juksa og gløymt å sjå over.

 

Uansett ser det jamt over greitt ut. Pronomenet "den" er brukt feil på fleire stader, og språkvala i teksten er nesten alltid ganske nærme bokmål. Det er ikkje direkte feil, men det er ofte ein god idé å bruka meir nynorske ord som "kjærleikssoge" eller "folkeauke".